‘Biệt động Sài Gòn’ – phim để đời của đạo diễn Long Vân

Đạo diễn Long Vân quay “Biệt động Sài Gòn” trong bốn năm, nhiều lần thay đổi kịch bản.

Nghệ sĩ qua đời hôm 24/12, làm cho nhiều đồng nghiệp, khán giả tiếc nuối. Biên kịch Trịnh Thanh Nhã nói: “Đạo diễn Long Vân là người làm được những điều ko tưởng cho điện ảnh Việt. Với Biệt động Sài Gòn, ông đã khẳng định mẫu tâm, mẫu tài của mình”. Nghệ sĩ Hà Xuyên – người đóng Ngọc Mai trong phim – nói nhờ sự quyết đoán của đạo diễn mới mang những nhân vật để đời như Tư Chung, Sáu Tâm, K9.

tới nay, sau sắp 40 năm ra đời, phim là một trong những tác phẩm sống mãi với thời gian của Hãng Phim truyện Việt Nam, được chiếu lại trong một số dịp kỷ niệm của đất nước. Trên một kênh YouTube đăng tải phim, mỗi tập hút khoảng 7-8 triệu lượt xem.

Áp phích phim “Biệt động Sài Gòn”. Ảnh: VFS

Tác phẩm ban đầu được Thiếu tướng Hải Phụng (nguyên Tư lệnh Biệt động Sài Gòn, lúc đó là Chỉ huy trưởng Bộ Chỉ huy quân sự TP HCM) đặt hàng, khởi động từ năm 1981, bấm máy bốn năm.

Phim gồm bốn tập Điểm hẹn, Tĩnh lặng, Cơn giông và Trả lại tên cho em, tái hiện những chiến công của đội biệt động trong kháng chiến chống Mỹ. Nhân vật chính là Tư Chung – Tư lệnh trưởng biệt động Sài Gòn, cùng đồng đội Ngọc Mai, phải đóng giả một cặp vợ chồng tư bản giàu mang, ngày ngày chạm trán quân địch. Những đồng đội khác của họ như Sáu Tâm, Huyền Trang, Năm Hòa (bí danh K9) giữ nhiều vị trí khác nhau, cùng hoàn thành nhiệm vụ.

Tác phẩm gây ấn tượng với những cảnh chiến đấu lẫn những tình huống đấu trí căng thẳng. kế bên đó, những chuyện tình do biên kịch hư cấu làm cho câu chuyện sắp gũi hơn.

Ông Vũ Văn Nha – chủ nhiệm phim – từng kể sau lúc ra mắt, tác phẩm thu hút hơn 10 triệu lượt khán giả tới rạp. Nhiều nơi, họ xếp hàng tranh nhau mua vé. Phim là bệ phóng của hàng loạt tên tuổi từ vai chính tới phụ như Thương Tín, Quang Thái, Thúy An, Thanh Loan, Hà Xuyên.

Cảnh nhân vật Tư Chung trong “Biệt động Sài Gòn”

Quang Thái (phải) đóng Tư chung trong “Biệt động Sài Gòn”. Video: VFS

Biệt động Sài Gòn là phim tốn nhiều tâm huyết nhất của đạo diễn Long Vân. lúc còn sống, ông cho biết chăm chút ngay từ khâu tuyển diễn viên, nhất là hai vai chính Tư Chung và ni cô Huyền Trang.

Đạo diễn vốn định giao vai Tư Chung cho Chánh Tín, người đang nổi tiếng bấy giờ nhưng suy đi tính lại, ông ko muốn sử dụng gương mặt quá quen thuộc. Long Vân nghĩ tới Quang Thái – diễn viên kịch nói từng tham gia Nơi gặp gỡ tình yêu của ông. Đạo diễn từng cho biết: “lúc quay được nửa tập, xem lại, tôi thấy mình đã quyết định vô cùng đúng đắn. Chánh Tín đẹp trai thật nhưng nhìn kỹ thì thấy chất tư sản hào hoa nhiều hơn. Ở Quang Thái, hình ảnh người chiến sĩ biệt động hiện lên vừa rất đẹp vừa sắp gũi”.

Thương Tín đóng anh lính đẹp trai, dũng cảm Sáu Tâm. Ảnh: VFS

Với vai ni cô Huyền Trang, đạo diễn muốn mời Như Quỳnh nhưng bà từ chối vì phim quay trong thời gian dài, bà lại đang mang bầu. Họa sĩ Trịnh Thái của đoàn làm phim tình cờ gặp Thanh Loan, giới thiệu cho đạo diễn.

Vai Sáu Tâm ban đầu định giao cho nghệ sĩ Hoàng Dũng, nhưng đạo diễn vẫn lăn tăn vì gương mặt Hoàng Dũng ko mang chất dãi dầu của biệt động. Một lần, ông vào Đoàn kịch Cửu Long Giang chơi, đang uống cà phê vỉa hè thì gặp Thương Tín ngồi một mình, vẻ mặt lầm lì, lạnh lùng. Long Vân chủ động gợi chuyện: “Một ngày anh uống mấy cốc cà phê?”. Thương Tín trả lời: “Cà phê thì ăn thua gì, sắp như là nhậu đó chứ”. Hai người nói chuyện câu ra câu vào, đạo diễn mời Thương Tín thử vai Sáu Tâm.

Thanh Loan đóng ni cô Huyền Trang – nữ biệt động khoác áo tu hành để hoạt động. Ảnh: VFS

Trong sắp bốn năm làm phim, đạo diễn Long Vân và biên kịch Lê Phương nhiều lần tranh cãi, chỉnh sửa những tình tiết. Theo kịch bản gốc, nhân vật Sáu Tâm (Thương Tín đóng) sống tới hết phim chứ ko chết trên cầu ở ngay tập hai. Tuy nhiên, nhiều người trong đoàn nhận xét như vậy những biệt động thần thánh, tài giỏi quá, ko đúng với thực tế.

Đạo diễn và biên kịch sau đó để Sáu Tâm chết vì bị đồng đội Ba Cẩn phản bội, tạo cảm giác phẫn nộ xen lẫn xót xa. Sáu Tâm hy sinh, người yêu anh được lệnh đi xử tử Ba Cẩn nhưng phải ko gây nguy hiểm cho những đồng đội khác. Đội biệt động cũng phải tìm người thay anh đánh trận tại khách sạn Caravel ở tập 3.

Kịch bản lại điều chỉnh để Tư Chung đưa Huyền Trang, người yêu mình, vào nơi nguy hiểm. Cảnh anh dặn dò cô trước lúc ra trận vì thế gây xúc động mạnh. những tình huống chiến đấu, đạo diễn và biên kịch vắt óc suy nghĩ để xây dựng “ko cải lương, ko hoang đường”.

Quay phim trong thời kỳ đất nước còn thiếu thốn, đạo diễn Long Vân ko sử dụng cascadeur. Để chân thật, những diễn viên thẳng tay đánh đấm trong nhiều cảnh. Trong một chương trình năm 2019, nghệ sĩ Hai Nhất (vai Ba Cẩn) nói nhớ nhất đoạn Thương Tín (vai Sáu Tâm) đá vào bộ hạ, lực khá mạnh làm cho ông bị đau. Ở cảnh ni cô Huyền Trang bị tra tấn, nghệ sĩ Thanh Loan bị dội nước lạnh, quay trong một đúp. Cảnh em bé giao liên do Vân Dung – con gái đạo diễn Long Vân đóng – bị tra tấn bằng bầy rắn, ông mua rắn thật từ một nhà hàng, nhổ răng, rút nọc, ko cho con biết trước.

Vì quá trình quay kéo dài, đoàn làm phim đa số từ Hà Nội vào, họ ở tập thể cùng nhau, mang người còn mang theo con. Cứ quay được một đoạn, đoàn phải chờ gửi ra cơ sở tráng phim nhựa duy nhất ở Hà Nội, rửa ra thành phẩm. Diễn viên Thanh Loan nhớ bà ký hợp đồng 18 triệu đồng cho vai diễn, thỉnh thoảng nhận một phần theo tháng. Thế nhưng đúng đợt đổi tiền năm 1985, 18 triệu của bà chỉ còn một,8 triệu.

Thương Tín hội ngộ dàn diễn viên ‘Biệt động Sài Gòn’

Dàn diễn viên gồm Hai Nhất, Hà Xuyên, Thương Tín và Thanh Loan hội ngộ trong chương trình truyền hình phát sóng tháng 12/2019, nhớ kỷ niệm đóng phim. Video: Vie

Hà Thu